محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان موسیقی‌دان و خواننده پرآوازه موسیقی سنتی در سال 1319 در مشهد به دنیا آمد. او در کودکی تحت آموزش پدرش که قاری قرآن بود قرار گرفت. در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانش‌سرای مقدماتی مشهد رفت و برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد. پس از دریافت دیپلم دانش‌سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری آغاز کرد.

او سال ۱۳۴۶ در تهران با احمد عبادی آشنا شد و همچنین در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت کرد. شجریان علاوه بر خواندن در خوشنویسی نیز تبحر داشت و در سال ۱۳۴۹ درجه ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد. او در ابتدا به دلیل روحیات مذهبی پدرش با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد.

درسال ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی دنبال کرد. در سال ۱۳۵۱ در برنامه گل‌ها با نورعلی‌خان برومند آشنا شد و شیوهٔ آوازی حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی ردیف آوازی ایشان و شیوه‌های تصنیف‌خوانی را فراگرفت. در همین سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، به عضویت مرکز حفظ و اشاعهٔ موسیقی به سرپرستی داریوش صفوت درآمد.

شجریان با کانون چاووش که اکثر اعضای آن از گروه «شیدا» و «عارف» بودند، آثار بسیاری را خواند که تعداد زیادی از آن‌ها محتوای انقلابی و ملی داشتند. «شب نورد» یا (برادر نوجوونه) از چاووش ۲ و «سپیده یا ایران‌ای سرای امید» و «ایرانی به سر کن خواب مستی» از چاووش۶، «همراه شو عزیز» و «ایران خورشیدی تابان دارد» از چاووش، از جمله این آثار هستند.

در سال ۱۳۵۸ با غلامرضا دادبه آشنا می‌شود و سپس آلبوم‌های مختلفی را با گروه پایور و نیز آلبوم‌های دیگری را با گروه شیدا و عارف کار می‌کند.در فاصله سال‌های دهه شصت شجریان همکاری گسترده‌ای را با پرویز مشکاتیان آغاز می‌کند که حاصل ‌آن آلبوم‌های ماهور، بیداد، نوا، دستان و … است. او در سال ۱۳۷۰ با همکاری داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی کنسرت‌هایی را در تور اروپا و آمریکا برگزار کرد که آلبوم‌های پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراها هستند.

وی درسال ۱۳۷۴  آلبوم چشمه نوش (با محمد رضا لطفی) گنبد مینا، جان عشاق، مدتی بعد در خیال را با همکاری مجید درخشانی منتشر می‌کند. در سال 1377  آلبوم «شب؛ سکوت، کویر» را با آهنگسازی کیهان کلهر منتشر می‌کند.شجریان در سال ۷۸ جایزه افتخاری یونسکو را دریافت می‌کند (جایزه پیکاسو) و کتاب راز مانا نیز از وی درسال ۷۹ منتشر می‌شود.

حدود 2 سال بعد به اتقاق کیهان کلهر و حسین علیزاده و همایون شجریان کنسرت‌هایی را در اروپا و آمریکا اجرا می‌کنند که حاصل آن آلبوم‌های نوا، داد و بیداد، زمستان است. دو آلبوم طریق عشق و خراسانیات آثار مشترک محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان آخرین آلبومهایی هستند که در دهه نود منتشر شدند.

محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو و…البته این سازها با انتقاد زیادی مواجه شدند و در نشستی با حضور کارشناسانی همچون: جلال ذوالفنون، جمال سماواتی، حسین علیزاده، داریوش طلایی و… مورد نقد قرار گرفتند.

استفاده محمدرضا شجریان از آثار غنی شعرای کلاسیک ایران چون حافظ، سعدی، مولانا، عطار، باباطاهر و خیام و آثار شعرای شعر نو از جمله فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، محمدرضا شفیعی کدکنی، مهدی اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج باعث ایجاد پیوند دوباره عموم مردم با شعرای نامی ایران شد. او رئیس شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیان‌گذار گروه شهناز، شرکت دل‌آوازو باغ هنر بم بود. می توان دو اثردعای ربنا و ترانه مرغ سحر را ماندگارترین آثار او دانست. خوانندگان مطرحی چون ایرج بسطامی، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، علی جهاندار، محمد اصفهانی و پسرش همایون از جمله شاگردان شجریان هستند.

محمدرضا شجریان پس از تحمل یک دوره بیماری در سال 1399 در سن ۸۰ سالگی درتهران درگذشت.